Ảnh minh họa: nguồn internet

Hiến pháp năm 1946, trong Chương II Quyền lợi và nghĩa vụ của công dân, có riêng mục C quy định về "Bầu cử, bãi miễn và phúc quyết". Phúc quyết được quy định trong Điều thứ 21: "Nhân dân có quyềnphúc quyếtvề Hiến pháp và những việc quan hệ đến vận mệnh quốc gia, theo Điều thứ 32 và 70". Theo quy định tại Điều thứ 32, những việc quan hệ đến vận mệnh quốc gia sẽ đưa ra nhân dân phúc quyết, nếu hai phần ba tổng số nghị viên đồng ý. Cách thức phúc quyết sẽ do luật định. Còn theo quy định tại Điều thứ 70, việc sửa đổi Hiến pháp phải theo cách thức sau đây: a) Do hai phần ba tổng số nghị viên yêu cầu; b) Nghị viện bầu ra một ban dự thảo những điều thay đổi; c) Những điều thay đổi khi đã được Nghị viện ưng chuẩn thì phải đưa ra toàn dân phúc quyết. Như vậy, việc sửa đổi Hiến pháp phải do đa số nghị viên đề nghị và sau đó phải tổ chức TCYD. TCYD ở đây, theo chúng tôi, chính là việc tổ chức để nhân dân tham gia biểu quyết, trả lời cho câu hỏi "Đồng ý" hay "Không đồng ý" với việc sửa đổi Hiến pháp. Và quyết định được thông qua TCYD là quyết định cuối cùng, quyết định cao nhất.

Điều 53 Hiến pháp nước Cộng hoà XHCN Việt Nam năm 1992 quy định: "Công dân có quyền tham gia quản lý Nhà nước và xã hội, tham gia thảo luận các vấn đề chung của cả nước và địa phương, kiến nghị với cơ quan nhà nước, biểu quyết khi Nhà nước tổ chức TCYD". Như vậy, Hiến pháp năm 1992 đã có quy định khác so với các Hiến pháp trước đó. Theo quy định tại Điều 53 chúng ta có thể thấy, công dân vừa tham gia đóng góp ý kiến, tham gia thảo luận các vấn đề chung của cả nước và của địa phương, vừa tham gia TCYD. "TCYD" theo quy định của Hiến pháp năm 1992 đúng với nghĩa “phúc quyết” được quy định trong Hiến pháp năm 1946. Đây chính là việc nhân dân biểu quyết về các vấn đề mà cơ quan có thẩm quyền đặt ra.

Hiến pháp nước Cộng hòa XHCN năm 2013 quy định tại Điều 29: "Công dân đủ mười tám tuổi trở lên có quyền biểu quyết khi Nhà nước tổ chức TCYD". Điều 70 Hiến pháp năm 2013 quy định việc Quốc hội "Quyết định TCYD". Điều 74 Hiến pháp năm 2013 quy định  UBTVQH "Tổ chức TCYD theo quyết định của Quốc hội". Và Điều 120 Hiến pháp quy định "Hiến pháp được thông qua khi có ít nhất hai phần ba tổng số đại biểu Quốc hội biểu quyết tán thành. Việc TCYD về Hiến pháp do Quốc hội quyết định".

Trong khi Luật TCYD đang được Hội Luật gia Việt Nam chủ trì soạn thảo, Luật Tổ chức Quốchội đã đượcQuốchộikhóaXIII, kỳhọpthứ 8 thôngquangày 20/11/2014, có hiệulựctừngày 01/01/2016. Như vậy, LuậtTCYDcầnphải đượcxâydựngtrêncơ sởHiếnphápnăm 2013, đồngthờiphảiphù hợpvớiLuậtTổchứcQuốchộimới đượcbanhành, không đểcó sựmâuthuẫngiữacác đạoluậttronghệthốngphápluậtViệtNam.

LuậtTổchứcQuốchộimới đượcthôngquađã quy địnhrõ thẩmquyềncủaQuốchộivà UBTVQHtrongviệcquyết địnhvà tổchứcTCYD.Cụ thể, theo quy định tại Điều 19 Luật Tổ chức Quốc hội, Quốc hội quyết định TCYD về Hiến pháp hoặc về những vấn đề quan trọng khác theo đề nghị của UBTVQH, Chủ tịch nước, Chính phủ hoặc ít nhất một phần ba tổng số đại biểu Quốc hội.

Luật Tổ chức Quốc hội năm 2014 cũng đã quy định cụ thể hơn thẩmquyềncủa UBTVQH trong việc thực hiện nhiệm vụ "tổ chức TCYD" theo Điều 74 Hiến pháp năm 2013. Điều 59 Luật Tổ chức Quốc hội quy định: UBTVQH tổ chức TCYD theo quyết định của Quốc hội; UBTVQH quy định về hình thức phiếu trưng cầu, trình tự bỏ phiếu và kiểm phiếu; quyết định thời gian cụ thể TCYD, nội dung ghi trên phiếu TCYD căn cứ vào nghị quyết của Quốc hội về việc TCYD; kiểm tra, giám sát việc TCYD; UBTVQH chịu trách nhiệm công bố kết quả TCYD với Quốc hội tại kỳ họp gần nhất.

3. Những vấn đề đưa ra trưng cầu ý dân   

Theo chúng tôi, Luật TCYD của Việt Nam không nên quy định danh mục những vấn đề được đưa ra TCYD cũng như những vấn đề không được đưa ra TCYD. Do vậy, thay vì có điều khoản "Những vấn đề đưa ra TCYD" nên quy định một điều về "Những vấn đề kiến nghị đưa ra TCYD". Điều này hoàn toàn phù hợp với Hiến pháp năm 2013 và Luật Tổ chức Quốc hội năm 2014. Vấn đề gì đưa ra TCYD hoàn toàn do Quốc hội quyết định trên cơ sở đề nghị của những chủ thể có quyền trình kiến nghị về TCYD.

Quy định về quy mô TCYD có nghĩa là quy định về TCYD trên phạm vi cả nước hay TCYD ở địa phương. Địa phương ở đây có thể được hiểu là một tỉnh hay một số tỉnh có liên quan.

Theo tinh thần của Hiến pháp năm 2013 cũng như Luật Tổ chức Quốc hội năm 2014, có thể hiểu: TCYD ở nước ta chỉ có thể được tiến hành trên phạm vi cả nước mà không có TCYD ở địa phương. Do vậy, theo chúng tôi, Luật TCYD cũng chỉ nên dừng lại ở những quy định về TCYD trên phạm vi cả nước.

Hiến pháp không quy định cơ quan, tổ chức nào có quyền trình kiến nghị để đưa vấn đề nào đó ra trước Quốc hội, để Quốc hội quyết định việc TCYD.

Theo quy định tại Điều 19 Luật Tổ chức Quốc hội năm 2014, Quốc hội quyết định TCYD về Hiến pháp hoặc về những vấn đề quan trọng khác theo đề nghị của UBTVQH, Chủ tịch nước, Chính phủ hoặc ít nhất một phần ba tổng số đại biểu Quốc hội.

Khi đã có quy định về các chủ thể của kiến nghị TCYD, Luật TCYD cần phải quy định trình tự, thủ tục trình kiến nghị về TCYD. Chẳng hạn, Chủ tịch nước hay Chính phủ trình kiến nghị về TCYD thì kiến nghị đó được trình theo thể thức nào, cần phải có cơ quan thẩm định kiến nghị không? Kiến nghị được trình chỉ nêu vấn đề nào đó cụ thể hay cần có bộ hồ sơ thuyết minh về kiến nghị đó?

Nếu kiến nghị về TCYD xuất phát từ trên một phần ba tổng số đại biểu Quốc hội thì cần bắt đầu từ đâu? Bắt đầu từ ý kiến của cá nhân một đại biểu Quốc hội nào đó, sau đó lấy phiếu biểu quyết để có được trên một phần ba tổng số đại biểu Quốc hội tán thành? Nếu làm như vậy, chúng ta sẽ gặp một trở ngại khác. Đó là vấn đề liên quan tới việc Quốc hội ra nghị quyết về TCYD.

Theo chúng tôi, khi Hiến pháp và Luật Tổ chức Quốc hội quy định việc Quốc hội quyết định việc TCYD thì quyết định đó của Quốc hội phải thể hiện dưới hình thức một Nghị quyết của Quốc hội. Nghị quyết của Quốc hội về TCYD cũng phải được quy định có bao nhiêu phần trăm tổng số đại biểu tán thành. Chẳng hạn, nếu Quốc hội quyết định TCYD về Hiến pháp, cũng cần quy định hai phần ba tổng số đại biểu Quốc hội biểu quyết tán thành. Vậy nếu có có trên một phần ba, thí dụ, bốn mươi phần trăm đại biểu kiến nghị TCYD về Hiến pháp thì làm sao có thể có hai phần ba tổng số đại biểu biểu quyết tán thành kiến nghị này khi Quốc hội biểu quyết thông qua Nghị quyết về TCYD về Hiến pháp?

6. Người tham gia biểu quyết trưng cầu ý dân    

Theo quy định tại Điều 29 Hiến pháp năm 2013, "Công dân đủ mười tám tuổi trở lên có quyền biểu quyết khi Nhà nước tổ chức TCYD", còn theo quy định tại Điều 27 Hiến pháp năm 2013 "Công dân đủ mười tám tuổi trở lên có quyền bầu cử và đủ hai mươi mốt tuổi trở lên có quyền ứng cử vào Quốc hội, Hội đồng nhân dân. Việc thực hiện các quyền này do luật định". Từ quy định tại Điều 27 và 29 của Hiến pháp năm 2014, chúng ta có thể thấy, công dân có quyền bầu cử và có quyền biểu quyết khi Nhà nước tổ chức TCYD là giống nhau. Việc công dân có quyền bầu cử do pháp luật về bầu cử quy định. Do vậy việc công dân có quyền tham gia biểu quyết TCYD do Luật TCYD quy định. Có thể thấy, cả hai trường hợp, người tham gia bỏ phiếu đều có thể gọi chung là cử tri. Nếu như không phải bất cứ công dân nào đủ 18 tuổi cũng đều có quyền bầu cử, có trong danh sách cử tri tại khu vực bầu cử thì những quy định đó hoàn toàn được áp dụng đối với các cuộc TCYD.

Tuy nhiên, có một vấn đề nảy sinh trong quá trình xác định những công dân tham gia bỏ phiếu TCYD. Đó là những công dân Việt Nam sinh sống và làm việc ở nước ngoài. Họ có được tham gia bỏ phiếu biểu quyết khi Nhà nước tổ chức TCYD không? Theo chúng tôi, đã là công dân Việt Nam thì mọi công dân đều có quyền và nghĩa vụ bình đẳng. Điều 29 Hiến pháp năm 2013 quy định: "Công dân đủ mười tám tuổi trở lên có quyền biểu quyết khi Nhà nước tổ chức TCYD". Và Hiến pháp không phân biệt công dân Việt Nam sinh sống và làm việc ở trong nước hay ở nước ngoài. Tuy nhiên, cũng cần thấy rằng, trình tự và thủ tục tổ chức TCYD sẽ không thể khác so với việc tổ chức bầu cử đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp. Chúng ta đã có nhiều kinh nghiệm trong việc tổ chức bầu cử. Và quan trọng nhất là ở chỗ, các đơn vị bầu cử và sau này là các đơn vị TCYD sẽ được tổ chức theo các đơn vị hành chính - lãnh thổ. Luật Bầu cử của chúng ta chỉ quy định một hình thức bỏ phiếu: những người có quyền bỏ phiếu phải có trong danh sách cử tri, phải trực tiếp bỏ phiếu vào hòm phiếu. Chúng ta chưa quy định cho phép đa dạng hình thức biểu quyết: biểu quyết qua email, qua tin nhắn, qua thùng thư bưu điện[2]... Quy định về bầu cử và thực tiễn tổ chức bầu cử ở nước ta cho thấy, chúng ta không hạn chế quyền của công dân Việt Nam sinh sống ở nước ngoài tham gia bầu cử, nhưng những người đó phải có mặt ở địa phương, tại đơn vị bầu cử trước 24 giờ tính đến thời điểm bắt đầu bỏ phiếu bầu cử và họ được bổ sung vào danh sách cử tri. Khi soạn thảo Luật TCYD, theo chúng tôi, cũng cần tham khảo những quy định này của Luật Bầu cử đại biểu Quốc hội.  

Trình tự, thủ tục tổ chức TCYD sẽ đơn giản hơn nhiều so với trình tự, thủ tục tổ chức bầu cử đại biểu Quốc hội. Việc thành lập các đơn vị bầu cử, khu vực bầu cử tùy thuộc vào số lượng cử tri và đơn vị bầu cử bầu ra các đại biểu Quốc hội.

Các đơn vị TCYD chỉ được tổ chức theo các đơn vị hành chính ở tất cả các cấp và các địa điểm dân cư vì tất cả dùng chung một lá phiếu có nội dung giống nhau, theo mẫu của UBTVQH. Do vậy, nội dung về trình tự tổ chức TCYD được quy định trong Luật TCYD không có gì phức tạp, về cơ bản là theo quy định của luật bầu cử.

Điều 19 Luật Tổ chức Quốc hội năm 2014 đã xác định rõ "Kết quả TCYD có giá trị quyết định đối với vấn đề được đưa ra TCYD". Quy định này hoàn toàn phù hợp với bản chất của chế định TCYD. Kết quả TCYD có hiệu lực thi hành ngay sau khi công bố và không đòi hỏi có sự phê chuẩn nào.

Mặc dù vấn đề này đã được quy định trong Luật Tổ chức Quốc hội năm 2014, nhưng Luật TCYD vẫn tiếp tục có quy định này cho phù hợp với logic của Luật.

 

 

---