Theo quy định của pháp luật, đại biểu Quốc hội (ĐBQH) là người đại diện cho ý chí và nguyện vọng của nhân dân, không chỉ đại diện cho nhân dân ở đơn vị bầu cử ra mình mà còn đại diện cho nhân dân cả nước; là người thay mặt nhân dân thực hiện quyền lực nhà nước trong Quốc hội. ĐBQH chịu trách nhiệm trước cử tri, đồng thời chịu trách nhiệm trước Quốc hội về việc thực hiện nhiệm vụ đại biểu của mình. Pháp luật hiện hành quy định quyền của ĐBQH và các bảo đảm cho ĐBQH hoạt động; các cơ quan có trách nhiệm phải thực hiện các yêu cầu, kiến nghị của các ĐBQH.

Về cơ cấu tổ chức, “các ĐBQH được bầu trong một tỉnh hoặc thành phố trực thuộc Trung ương hợp thành Đoàn ĐBQH. Đoàn ĐBQH có đại biểu hoạt động chuyên trách. Đoàn ĐBQH có Trưởng đoàn và Phó Trưởng đoàn. ĐBQH trong Đoàn có nhiệm vụ thực hiện chương trình công tác và sự phân công của Đoàn, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động của Đoàn ĐBQH” (Điều 4, Nghị quyết số 08/2002/QH11, ngày 16/12/2002 của Quốc hội về việc ban hành quy chế hoạt động của ĐBQH và Đoàn ĐBQH).

Các quy định của pháp luật đã rất đầy đủ để các ĐBQH thực hiện chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của mình. Tuy nhiên, trong hoạt động thực tiễn, pháp luật cũng cần có sự bổ sung để các quy định được hoàn thiện hơn, giúp ĐBQH thực thi quyền hạn trên thực tế.

Ví dụ, về mặt tổ chức và quan hệ hành chính nhà nước thì con dấu khẳng định giá trị pháp lý của văn bản “Con dấu thể hiện vị trí pháp lý và khẳng định giá trị pháp lý đối với các văn bản, giấy tờ của các cơ quan, tổ chức và các chức danh nhà nước” (Điều 1 Nghị định số 58/2001/NĐ-CP, ngày 24/8/2001 của Chính phủ về quản lý và sử dụng con dấu). Nhưng theo quy định của pháp luật hiện hành, ĐBQH không có con dấu khi phát hành văn bản, không sử dụng được con dấu của Đoàn ĐBQH; không sử dụng được con dấu của cơ quan nơi ĐBQH công tác khi ban hành văn bản với tư cách là ĐBQH. Cũng cần nói thêm là, quy trình bầu cử ĐBQH không quy định phải đăng ký chữ ký khi trúng cử, do vậy, khi tiếp nhận một công văn mà chỉ có chữ ký chưa đăng ký thì bất cứ người thực hiện nhiệm vụ nào cũng nghi ngờ về tính xác thực của văn bản của ĐBQH. Theo pháp luật, khi tiếp nhận yêu cầu, kiến nghị của ĐBQH, các cơ quan, tổ chức phải nghiêm túc thực hiện đúng theo yêu cầu của ĐBQH, nhưng “cơ sở pháp luật nào xác định văn bản là của ĐBQH” để cơ quan, tổ chức khi tiếp nhận công văn của ĐBQH tổ chức thực hiện?

Để tạo điều kiện cho ĐBQH thực hiện quyền; để có căn cứ cho Văn phòng Đoàn ĐBQH và Hội đồng nhân dân (HĐND) cấp tỉnh tham mưu cho lãnh đạo Đoàn ĐBQH, ĐBQH thực hiện nhiệm vụ; để các cơ quan, tổ chức, cá nhân khi tiếp nhận một công văn không còn nghi ngờ tính xác thực của văn bản, đã có nhiều ý kiến đưa ra đề nghị đối với việc phát hành văn bản của ĐBQH như: bổ sung vào quy trình bầu cử ĐBQH thủ tục đăng ký chữ ký; có quy định ĐBQH được sử dụng con dấu của Đoàn ĐBQH; hoặc cho phép ĐBQH sử dụng con dấu cơ quan nơi công tác để thực hiện yêu cầu, kiến nghị của ĐBQH khi phát hành văn bản... Chúng tôi nhận thấy:

Ý kiến thứ nhất, phải đăng ký chữ ký cho ĐBQH: Hiện chưa có quy định việc bổ nhiệm một chức danh phải đăng ký chữ ký, nhưng trong quá trình thực hiện, các cơ quan nhà nước vẫn thực hiện việc thông báo chữ ký đến các cơ quan liên quan như một thủ tục bắt buộc. Nhưng việc đăng ký chữ ký của ĐBQH lại không có tính khả thi vì (i) với cơ cấu số lượng ĐBQH và hệ thống các cơ quan, tổ chức nhà nước như hiện nay, việc đăng ký chữ ký xong còn phải gửi đến các cơ quan, tổ chức trong phạm vi toàn quốc. Đây là một thủ tục rườm rà, tốn kém. Đây là chưa kể đến việc gây phiền hà khi tiếp nhận văn bản của ĐBQH, cơ quan, tổ chức phải xem mẫu chữ ký có đúng với đăng ký rồi mới thực hiện yêu cầu công văn; (ii) việc gửi công văn thông báo chữ ký của ĐBQH đến các cơ quan, tổ chức trong phạm vi toàn quốc, các cơ quan, tổ chức sẽ lưu trữ những thông báo chữ ký, nhưng hiệu quả sử dụng các thông báo chữ ký của ĐBQH không cao, gây lãng phí trong công tác phát hành thông báo và công tác lưu trữ.

Ý kiến thứ hai, ĐBQH được sử dụng con dấu của Đoàn ĐBQH: Quan điểm này có những bất cập so với các quy định hiện hành về quản lý và sử dụng con dấu; cơ cấu nhân sự của Đoàn ĐBQH địa phương. Quy định về quản lý và sử dụng con dấu đã có trong Nghị định số 58/2001/NĐ-CP, ngày 24/8/2001 của Chính phủ về quản lý và sử dụng con dấu; Nghị định số 31/2009/NĐ-CP, ngày 01/4/2009 của Chính phủ sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 58/2001/NĐ-CP, ngày 24/8/2001 về quản lý và sử dụng con dấu. Điều 1, Nghị định số 58/2001/NĐ-CP quy định về giá trị con dấu như sau: “Con dấu được sử dụng trong các cơ quan nhà nước, tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội - nghề nghiệp, hội quần chúng, tổ chức kinh tế, đơn vị vũ trang, cơ quan, tổ chức nước ngoài hoạt động tại Việt Nam (dưới đây gọi tắt là cơ quan, tổ chức) và một số chức danh nhà nước. Con dấu thể hiện vị trí pháp lý và khẳng định giá trị pháp lý đối với các văn bản, giấy tờ của các cơ quan, tổ chức và các chức danh nhà nước. Con dấu được quản lý theo quy định của Nghị định này”; Điều 5, Nghị định số 58/2001/NĐ-CP quy định về thẩm quyền sử dụng con dấu như sau: “Các chức danh nhà nước, Thủ trưởng hoặc người đứng đầu cơ quan, tổ chức quy định tại Điều 3[1], Điều 4[2] của Nghị định này có trách nhiệm quản lý, kiểm tra việc bảo quản và sử dụng con dấu của cơ quan, tổ chức mình theo đúng chức năng và thẩm quyền được pháp luật quy định”. Như vậy, chưa có quy định về việc ĐBQH được sử dụng con dấu của Đoàn ĐBQH để gửi công văn đi. Đồng thời, trong cơ cấu tổ chức của Đoàn ĐBQH, có ĐBQH công tác ở các cơ quan trung ương, có ĐBQH công tác tại địa phương; mỗi Đoàn ĐBQH chỉ có một số đại biểu hoạt động chuyên trách, còn lại là hoạt động kiêm nhiệm, nên nếu các ĐBQH sử dụng con dấu của Đoàn ĐBQH sẽ khá bất cập, khó đảm bảo được tính kịp thời, khó đáp ứng các yêu cầu cung cấp thông tin của ĐBQH, do quy trình phải qua nhiều khâu: ĐBQH trao đổi với lãnh đạo Đoàn, lãnh đạo Đoàn giao Văn phòng Đoàn ĐBQH và HĐND cấp tỉnh tham mưu; Văn phòng trao đổi lại với ĐBQH, sau đó Văn phòng Đoàn ĐBQH và HĐND cấp tỉnh tham mưu để ban hành văn bản, một quy trình lòng vòng qua nhiều khâu.

Đối với ý kiến để ĐBQH sử dụng con dấu của cơ quan nơi công tác, thì tính khả thi lại càng thấp, vì không có cơ sở pháp lý và trái với nguyên tắc tổ chức quyền lực nhà nước. Trong thực tế, đã có trường hợp đại biểu đề nghị đơn vị nơi công tác sử dụng con dấu đóng dấu treo để đảm bảo giá trị của công văn, nhưng đề nghị này không thể được đáp ứng do việc quản lý và sử dụng con dấu đã có các quy định cụ thể.

Bên cạnh việc xác thực văn bản của ĐBQH, việc sử dụng mẫu công văn của ĐBQH cũng chưa có sự thống nhất về thể thức văn bản. Có đại biểu dùng công văn có tiêu đề, hình thức của Đoàn ĐBQH, chữ ký của ĐBQH; có đại biểu dùng công văn sử dụng quốc hiệu và chữ ký của ĐBQH. Để thống nhất về thể thức văn bản của ĐBQH, đã có các quy định tại Điều 20 Dự thảo Nghị quyết của UBTVQH về tiếp công dân, tiếp nhận, xử lý đơn, thư khiếu nại, tố cáo, kiến nghị và giám sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân của cơ quan của Quốc hội, cơ quan thuộc UBTVQH, Đoàn ĐBQH và ĐBQH, nhưng đây mới là dự thảo.  

Trong quá trình thực hiện nhiệm vụ, các ĐBQH có thể sử dụng các phương tiện như điện thoại, email (thư điện tử); sử dụng thẻ ĐBQH khi làm việc trực tiếp với các cơ quan, tổ chức, cá nhân hoặc qua các kênh khác nhau để thực hiện quyền của ĐBQH mà pháp luật quy định. Những cách thức trên đảm bảo tính kịp thời, nhanh nhạy, nhưng xét về mặt hành chính nhà nước thì cần phải có sự đảm bảo giá trị pháp lý bằng văn bản khi thực hiện nhiệm vụ. Nhiều quy định hiện nay giao quyền chủ động cho ĐBQH trong thực hiện nhiệm vụ, như tiếp xúc cử tri theo tinh thần Nghị quyết liên tịch số 525; chủ động trong việc mời chuyên gia nghiên cứu để phục vụ công tác đại biểu. Nhưng “văn bản thoả thuận giữa ĐBQH và chuyên gia” ký như thế nào để đảm bảo tính pháp lý của hợp đồng và thể hiện tính chất hành chính nhà nước của ĐBQH cũng chưa được nêu rõ, ngay cả trong Nghị quyết 524/2012/UBTVQH13, ngày 20/9/2012 của UBTVQH.  

 Đối với việc phát hành văn bản của ĐBQH, chúng tôi xin kiến nghị một số giải pháp  như sau:

Thứ nhất, nêncấp con dấu cho ĐBQH. Theo chúng tôi, nhân dân và Quốc hội đã trao cho ĐBQH những quyền hạn ở tầm “quốc kế dân sinh” và có các biện pháp đảm bảo cho hoạt động của ĐBQH, nên việc cấp con dấu cho ĐBQH chỉ là một thủ tục để ĐBQH thực hiện các quyền được trao. Việc cấp con dấu cho ĐBQH là để góp phần đảm bảo thực hiện tốt hơn quyền và nâng cao trách nhiệm ĐBQH.

Từ các quy định của pháp luật hiện hành về quản lý và sử dụng con dấu, đăng ký chữ ký, cơ cấu tổ chức của Đoàn ĐBQH, để đại biểu chủ động trong việc thực hiện quyền; để cơ quan, tổ chức tiếp nhận công văn của ĐBQH thấy được tính xác thực của công văn và thực hiện các yêu cầu, kiến nghị của ĐBQH nhanh chóng, kịp thời; để công tác tham mưu của Văn phòng Đoàn ĐBQH và HĐND có cơ sở pháp lý khi tham mưu cho lãnh đạo Đoàn ĐBQH, ĐBQH thì Quốc hội cần xem xét bổ sung quy định cấp con dấu cho ĐBQH để Chính phủ quy định cụ thể việc cấp con dấu cho ĐBQH. Việc cấp con dấu cho ĐBQH cần có các quy định: những trường hợp được sử dụng con dấu; vị trí con dấu khi sử dụng; quy trình cấp, thu hồi con dấu. Do Quốc hội được tổ chức theo nhiệm kỳ, nên con dấu của ĐBQH cần thể hiện khóa Quốc hội. Con dấu thể hiện “vị trí pháp lý và khẳng định giá trị pháp lý của văn bản”, nhưng là kỷ vật công tác liên quan đến mỗi ĐBQH, vì vậy cũng cần quy định: khi ĐBQH hết nhiệm kỳ thì nộp con dấu ĐBQH cho cơ quan có thẩm quyền theo quy định, hoặc ĐBQH có thể sử dụng con dấu làm kỷ vật công tác để khi nào cũng thấy trách nhiệm trước nhân dân.

 

---