Tóm tắt: Hiện nay, bản án, quyết định được thi hành của Tòa án và Trọng tài thương mại đang được quy định tại Luật Thi hành án dân sự và các văn bản luật khác có liên quan. Tuy nhiên, giữa các văn bản pháp luật đang có sự thiếu thống nhất về phạm vi bản án, quyết định được thi hành. Sự thiếu thống nhất này phần nào gây khó khăn, lúng túng cho công tác tổ chức thi hành án. Bài viết phân tích thực trạng quy định của pháp luật về bản án, quyết định được thi hành và đưa ra một kiến nghị nhằm hoàn thiện Luật Thi hành án dân sự trong thời gian tới.
Từ khóa: pháp luật thi hành án dân sự; bản án, quyết định được thi hành; thủ tục thi hành án dân sự.
Abstract: At present, the enforced judgments and rulings of courts, as well as awards and decisions of commercial arbitrations, are defined in the Law on enforcement of civil judgments and in other relevant laws. This lack of inconsistency has led to difficulties and confusions for the enforcement agencies. The following article will analyze the current situation of the law on the judgments and rulings to be enforced and some relevant international experiences. This article will also offer some suggestions to improve the civil judgment enforcement law in the coming time.
Keywords: Law on Enforcement of Civil Judgments; Enforced Judgments and Rulings; Procedures for enforcement of Civil Judgments.
Ảnh minh họa: nguồn internet
1. Quy định của pháp luật về bản án, quyết định được thi hành theo thủ tục thi hành án dân sự
Trong hệ thống pháp luật của nước ta, bản án, quyết định được thi hành theo thủ tục thi hành án dân sự (THADS) đang được quy định ở nhiều văn bản pháp luật khác nhau như: Luật THADS năm 2008, sửa đổi, bổ sung năm 2014, Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015 (Bộ luật TTDS), Luật Tố tụng hành chính năm 2015 (Luật TTHC), Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 (Bộ luật TTHS), Luật Trọng tài thương mại năm 2010 (Luật TTTM), Luật Phá sản năm 2014 (Luật PS)….
Quy định của các văn bản nêu trên đã tạo cơ sở cho các bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật được thi hành. Tuy nhiên, quy định về phạm vi bản án, quyết định được thi hành giữa Luật THADS và các văn bản luật khác còn chưa thống nhất gây ảnh hưởng đến chất lượng, hiệu quả công tác THADS, cụ thể như sau:
Một là, phạm vi bản án, quyết định được thi hành theo quy định của Bộ luật TTDS rộng hơn so với quy định của Luật THADS
Khoản 2 Điều 2 Luật THADS quy định về những bản án, quyết định của Tòa án cấp sơ thẩm được thi hành ngay, mặc dù có thể bị kháng cáo, kháng nghị, bao gồm:
a) Bản án, quyết định về cấp dưỡng, trả lương, trả công lao động, trợ cấp thôi việc, trợ cấp mất việc làm, trợ cấp mất sức lao động hoặc bồi thường thiệt hại về tính mạng, sức khỏe, tổn thất về tinh thần, nhận người lao động trở lại làm việc;
b) Quyết định áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời”.
Trong khi đó, theo quy định của Khoản 2 Điều 482 Bộ luật TTDS, ngoài những bản án, quyết định của Tòa án cấp sơ thẩm được thi hành ngay, mặc dù có thể bị kháng cáo, kháng nghị như đã được quy định tại khoản 2 Điều 2 Luật THADS, còn có một số trường hợp bản án, quyết định của Tòa án cấp sơ thẩm được thi hành ngay, mặc dù có thể bị kháng cáo, kháng nghị gồm: bản án, quyết định của Tòa án cấp sơ thẩm về bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp, bảo hiểm y tế, quyết định về tính hợp pháp của cuộc đình công.
Sự thiếu thống nhất nêu trên phần nào đã gây khó khăn, trở ngại cho Chấp hành viên và cơ quan THADS trong việc tiếp nhận và tổ chức thi hành những bản án, quyết định mà chưa được liệt kê trong Luật THADS.
Hai là, về thi hành quyết định giám đốc thẩm
Mục 3 Chương V Luật THADS bao gồm 03 Điều quy định về thi hành quyết định giám đốc thẩm, tái thẩm: thi hành quyết định giám đốc thẩm, tái thẩm tuyên giữ nguyên bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật (Điều 134); thi hành quyết định giám đốc thẩm tuyên giữ nguyên bản án, quyết định đúng pháp luật của Toà án cấp dưới đã bị huỷ hoặc bị sửa (Điều 135); thi hành quyết định giám đốc thẩm, tái thẩm tuyên huỷ bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật (Điều 136).
Trong khi đó, khoản 1, khoản 2, khoản 4 Điều 343 Bộ luật TTDS quy định Hội đồng xét xử giám đốc thẩm, ngoài thẩm quyền ban hành những bản án, quyết định tương ứng được thi hành theo quy định tại các Điều 134, 135 và Điều 136 Luật THADS, còn được bổ sung thêm thẩm quyền hủy một phần hoặc toàn bộ bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật để xét xử lại theo thủ tục sơ thẩm hoặc xét xử lại theo thủ tục phúc thẩm (khoản 3) và thẩm quyền sửa một phần hoặc toàn bộ bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật (khoản 5).
So sánh nội dung của hai văn bản nêu trên về thi hành quyết định giám đốc thẩm cho thấy, Luật THADS chưa quy định về việc thi hành quyết định giám đốc thẩm trong trường hợp tuyên hủy một phần bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật để xét xử lại theo thủ tục sơ thẩm hoặc xét xử lại theo thủ tục phúc thẩm và tuyên sửa một phần bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật. Sự thiếu thống nhất này cũng đã gây ra những khó khăn, lúng túng cho cơ quan THADS trong việc tổ chức thi hành bản án, quyết định của Tòa án.
Ba là, thiếu các quy định cần thiết điều chỉnh việc thi hành án đối với tài sản hình thành trong tương lai
Nghị định số 11/2012/NĐ-CP ngày 22/02/2012 của Chính phủ về sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 163/2006/NĐ-CP ngày 29/12/2006 của Chính phủ về giao dịch bảo đảm đã quy định tài sản hình thành trong tương lai gồm tài sản được hình thành từ vốn vay; tài sản đang trong giai đoạn hình thành hoặc đang được tạo lập hợp pháp tại thời điểm giao kết giao dịch bảo đảm; tài sản đã hình thành và thuộc đối tượng phải đăng ký quyền sở hữu, nhưng sau thời điểm giao kết giao dịch bảo đảm thì tài sản đó mới được đăng ký theo quy định của pháp luật. Tài sản hình thành trong tương lai không bao gồm quyền sử dụng đất.
Luật Nhà ở năm 2014 quy định về thế chấp dự án đầu tư xây dựng nhà ở và thế chấp nhà ở hình thành trong tương lai (Điều 147); về điều kiện thế chấp dự án đầu tư xây dựng nhà ở và thế chấp nhà ở hình thành trong tương lai (Điều 148) và xử lý tài sản nhà ở, dự án đầu tư xây dựng nhà ở thế chấp (Điều 149).
Luật Kinh doanh bất động sản năm 2014 quy định về quyền kinh doanh bất động sản hình thành trong tương lai (Điều 54); về điều kiện của bất động sản hình thành trong tương lai được đưa vào kinh doanh (Điều 55) và bảo lãnh trong bán, cho thuê mua nhà ở hình thành trong tương lai (Điều 56).
Thông tư số 26/2015/TT-NHNN ngày 09/12/2015 của Ngân hàng Nhà nước đã hướng dẫn cụ thể về trình tự, thủ tục thế chấp và giải chấp tài sản là dự án đầu tư xây dựng nhà ở, nhà ở hình thành trong tương lai, v.v..
BLDS năm 2015 bổ sung quy định mới về khái niệm tài sản hiện có và tài sản hình thành trong tương lai. Cụ thể, tài sản hiện có là tài sản đã hình thành và chủ thể đã xác lập quyền sở hữu, quyền khác đối với tài sản trước hoặc tại thời điểm xác lập giao dịch. Tài sản hình thành trong tương lai bao gồm tài sản chưa hình thành; tài sản đã hình thành nhưng chủ thể xác lập quyền sở hữu tài sản sau thời điểm xác lập giao dịch. Và các quy định mới khác có liên quan đến các chế định pháp lý về tài sản hình thành trong tương lai được quy định tại Bộ luật này như quy định về phạm vi nghĩa vụ được bảo lãnh (Điều 293); bảo đảm thực hiện nghĩa vụ trong tương lai (Điều 294); tài sản bảo đảm (Điều 295) và phạm vi bảo lãnh (Điều 336).
Việc xuất hiện nhiều văn bản pháp luật mới quy định về quyền và nghĩa vụ của các bên trong các giao dịch dân sự, kinh tế, thương mại, đặc biệt là các giao dịch liên quan đến bất động sản, tín dụng, ngân hàng đã thúc đẩy các giao dịch có liên quan đến tài sản hình thành trong tương lai phát triển. Bên cạnh đó, các giao dịch liên quan đến tài sản hình thành trong tương lai cũng làm phát sinh những tranh chấp và kết quả tranh chấp được thể hiện bằng những bản án, quyết định của Tòa án hoặc quyết định giải quyết của Trọng tài thương mại. Tuy nhiên, trình tự, thủ tục và các nội dung có tính đặc thù để tổ chức thi hành các loại án này lại chưa được luật hóa trong Luật THADS. Ngoài ra, việc thiếu sự xác minh trên thực tiễn về sự tồn tại của tài sản hình thành trong tương lai trong các bản án, quyết định của Tòa án đã gây ra không ít khó khăn cho các cơ quan THADS khi phải xử lý các vấn đề có liên quan đến tài sản hình thành trong tương lai. Có thể lấy ví dụ minh họa sau đây
[1]:
Ví dụ 1: Quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự số 51/2014/KDTM-ST ngày 15/9/2014 có nội dung “Công ty Cổ phần PG phải trả Ngân hàng Thương mại cổ phần B số tiền 160.302.133.153 đồng và tiền lãi chậm thi hành án theo Hợp đồng đặt mua trái phiếu số 031-11/HĐ ĐMTP-PGDBT ngày 23/4/2011 và Hợp đồng đặt mua trái phiếu số 076-11/HĐ ĐMTP-PGDBT ngày 18/11/2011 được ký giữa Ngân hàng Thương mại cổ phần B và Công ty Cổ phần PG bao gồm nợ gốc là 100.000.000.000 đồng, tiền lãi đến ngày 03/9/2014 là 60.302.133.153 đồng. Thời hạn thanh toán số tiền trên chậm nhất là ngày 15/9/2014.
Đến thời hạn nói trên, nếu Công ty Cổ phần PG không trả được nợ thì Ngân hàng Thương mại cổ phần B có quyền đề nghị cơ quan THADS có thẩm quyền phát mãi 70% giá trị Dự án Căn hộ và Văn phòng cao tầng là tài sản hình thành trong tương lai tại địa chỉ số 11D TS”.
Tuy nhiên, khi cơ quan THADS tiến hành xác minh theo quy định thì được biết, Dự án Căn hộ và Văn phòng cao tầng tại địa chỉ số 11D TS chưa được triển khai thực hiện nên cơ quan THADS đã không thể tổ chức thi hành án theo đúng nội dung Quyết định của Tòa án.
Ví dụ 2: Năm 2010, Ngân hàng Thương mại cổ phần E cho Công ty cổ phần CV vay 50 tỷ đồng, tài sản thế chấp là quyền sử dụng đất và công trình xây dựng trên đất hình thành từ vốn vay của Ngân hàng Thương mại cổ phần E thuộc Dự án Nhà nghỉ, biệt thự và sân golf. Đến ngày 13/5/2014, Tòa án ra quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự về việc trả nợ, nhưng do Công ty cổ phần CV chưa tiến hành xây dựng bất kỳ một tài sản nào nên cơ quan THADS chưa tổ chức thi hành theo nội dung bản án của Tòa án được.
2. Một số kiến nghị hoàn thiện quy định về bản án, quyết định được thi hành theo thủ tục thi hành án dân sự
Để khắc phục những bất cập đã phân tích trên đây, chúng tôi cho rằng, trong thời gian tới, cần nghiên cứu thực hiện một số giải pháp sau đây:
Một là, nghiên cứu, bổ sung quy định về phạm vi bản án, quyết định được thi hành trong Luật THADS theo hướng mở, tức là ngoài việc liệt kê tất cả các bản án, quyết định được thi hành theo quy định truyền thống, cần bổ sung thêm quy định: “và các bản án, quyết định, tài liệu khác theo quy định của pháp luật”.
Ngoài ra, để bảo đảm tính ổn định của Luật THADS, cần chú trọng nghiên cứu, bổ sung quy định về thi hành các kết quả giải quyết tranh chấp ngoài Tòa án hoặc Trọng tài. Nội dung này đã được quy định mới tại Chương XXXIII Bộ luật TTDS về thủ tục công nhận kết quả hòa giải thành ngoài Tòa án và Nghị định số 22/2017/NĐ-CP ngày 24/02/2017 Chính phủ về hòa giải thương mại. Đây là những nội dung đã thể chế hóa các nhiệm vụ về cải cách tư pháp của Đảng theo tinh thần Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/06/2005 của Bộ Chính trị khóa IX về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020, đó là “Khuyến khích việc giải quyết một số tranh chấp thông qua thương lượng, hòa giải, trọng tài; Tòa án hỗ trợ bằng quyết định công nhận việc giải quyết đó”. Chủ trương này của Đảng cũng phù hợp với thông lệ, xu hướng giải quyết tranh chấp và thi hành án trên thế giới.
Hai là, sửa đổi, bổ sung câu 1 khoản 1 Điều 17 Luật THADS theo hướng mở. Cụ thể, thay quy định: “Chấp hành viên là người được Nhà nước giao nhiệm vụ thi hành các bản án, quyết định theo quy định tại Điều 2 của Luật này”, bằng quy định:“Chấp hành viên là người được Nhà nước giao nhiệm vụ thi hành tất cả các bản án, quyết định của Tòa án; phán quyết, quyết định của Trọng tài thương mại được quy định tại Luật THADS, các văn bản pháp luật khác có liên quan và các bản án, quyết định khác do pháp luật quy định”.
Sủa đổi Điều 27 Luật THADS theo hướng thay quy định: “Toà án, Hội đồng Xử lý vụ việc cạnh tranh, Trọng tài Thương mại đã ra bản án, quyết định được quy định tại Điều 2 của Luật này phải cấp cho đương sự bản án, quyết định có ghi “Để thi hành” bằng quy định: “Toà án, Hội đồng Xử lý vụ việc cạnh tranh, Trọng tài Thương mại đã ra bản án, quyết định được quy định tại Luật THADS và các Luật khác có liên quan phải cấp cho đương sự bản án, quyết định có ghi “Để thi hành”.
Thực tế, Luật THADS không thể luôn luôn được sửa đổi, bổ sung cùng với việc sửa đổi hoặc ban hành mới của các luật khác, do đó, những quy định về phạm vi bản án, quyết định được thi hành trong Luật THADS phải là quy định mở và luôn có tính ổn định cao để bảo đảm luôn có sự thống nhất giữa Luật THADS với các luật mới được ban hành, và luôn bảo đảm mọi bản án, quyết định được ban hành đều có căn cứ pháp lý chặt chẽ để cơ quan THADS tổ chức thi hành. Đây cũng là một trong những nhiệm vụ quan trọng về cải cách tư pháp đã được xác định tại Nghị quyết số 49-NQ/TW, đó là “Xây dựng cơ chế bảo đảm mọi bản án của Tòa án có hiệu lực pháp luật phải được thi hành”.
Ba là, để hạn chế sự chồng chéo, mâu thuẫn, thiếu thống nhất giữa Luật THADS với các luật, Bộ luật khác trong việc quy định các bản án, quyết định được thi hành, không nên liệt kê các bản án, quyết định được thi hành ở các Luật, Bộ luật khác, mà chỉ cần chỉ dẫn thi hành theo quy định của Luật THADS là đủ. Ví dụ, quy định “Bản án, quyết định, phán quyết... được quy định tại luật, Bộ luật này được thực hiện theo trình tự, thủ tục quy định tại Luật THADS”.
Bốn là, sửa đổi, bổ sung các quy định của Luật THADS về trình tự, thủ tục thi hành quyết định giám đốc thẩm trong trường hợp tuyên hủy một phần bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật để xét xử lại theo thủ tục sơ thẩm hoặc xét xử lại theo thủ tục phúc thẩm và tuyên sửa một phần bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật. Đồng thời cũng sửa đổi, bổ sung các quy định của Luật THADS về trình tự, thủ tục và những quy định pháp lý đặc thù cần thiết liên quan đến việc tổ chức thi hành các loại bản án, quyết định liên quan đến tài sản hình thành trong tương lai./.
[1]Tài liệu Hội thảo “Trao đổi kinh nghiệm trong lĩnh vực thi hành án dân sự” giữa Đại sứ quán Pháp tại Hà Nội và Tổng cục Thi hành án dân sự, Bộ Tư pháp, tổ chức tại Hà Nội, ngày 07/7/2017, tr. 66-67.
