Cơ quan bảo vệ nhân quyền quốc gia ở Australia

Quyền con người là một giá trị phổ quát và không thể phân chia. Điều 1 Tuyên ngôn Quốc tế về Nhân quyền (Universal Declaration of Human Rights) đã khẳng định “Mọi người sinh ra đều được tự do và bình đẳng về nhân phẩm và các quyền”. Do vậy, nói đến nhân quyền là nói đến “sự giống nhau cho mọi người ở mọi nơi, không phân biệt giàu nghèo, nam nữ hay nơi sinh sống”[1]. Các quyền con người có liên hệ mật thiết với nhau, bởi lẽ quyền cơ bản này chỉ có thể thực hiện được khi đã có sự bảo đảm trong việc thực hiện các quyền cơ bản khác. Ví dụ như quyền tự do ngôn luận sẽ chẳng có ý nghĩa gì mấy nếu cá nhân công dân không có khả năng cung cấp thức ăn, nơi cư trú… cho bản thân và gia đình mình. Quyền con người cũng được hiểu là “những điều không thể bị tước đoạt đi dưới bất kỳ hoàn cảnh nào”[2], điều đó cũng có nghĩa là quyền tự do tín ngưỡng không thể bị tước đi để đổi lấy quyền được hưởng một nền giáo dục hay quyền được chăm sóc sức khỏe.

Theo quan niệm chung thì các tiêu chuẩn quốc tế về nhân quyền là “một tập hợp các giá trị và nguyên tắc chỉ đạo mà Chính phủ các nước trên thế giới đồng ý là những điều cần thiết để mọi người được sống trong danh dự và sự tôn trọng cho dù họ là ai và bất kể nơi sinh sống”[3].Chính vì thế, nói đến việc bảo vệ nhân quyền là nói đến trách nhiệm mà mỗi người chúng ta phải công nhận và tôn trọng phẩm cách lẫn nhau; và hơn ai hết, Chính phủ các nước có trách nhiệm trước tiên trong việc tôn trọng và bảo vệ các quyền cơ bản của con người.

Australia là một trong những quốc gia có những đóng góp quan trọng trong việc bảo vệ và thúc đẩy phát triển quyền con người trên bình diện quốc tế. Điều này được thể hiện rõ qua việc Australia đã đóng vai trò hàng đầu trong việc phát triển những nguyên tắc cơ bản của Bản Tuyên ngôn Quốc tế về Nhân quyền đã được các tổ chức Liên hiệp quốc công nhận vào năm 1948. Bên cạnh đó, Australia là một trong những nước đã sớm ký kết hai Công ước cơ bản về quyền con người là Công ước Quốc tế về quyền dân sự và chính trị; Công ước quốc tế về quyền kinh tế, xã hội và văn hóa. Ngoài ra, Australia cũng đã ký kết các Công ước quốc tế khác, bao gồm: Công ước về việc loại bỏ mọi hình thức phân biệt chủng tộc; Công ước về việc loại bỏ mọi hình thức phân biệt chống lại phụ nữ; Công ước về quyền của trẻ em; Công ước về tình trạng của người tỵ nạn; Công ước chống tra tấn dã man; các Công ước của Tổ chức lao động quốc tế về các quyền của người lao động.

Trên bình diện quốc gia, Chính quyền Australia cũng đã sớm nhận thức được rằng, để có thể bảo vệ và thúc đẩy sự phát triển quyền con người thì việc thiết lập cơ quan bảo vệ nhân quyền quốc gia là một yếu tố chủ chốt, có ý nghĩa quyết định trong cơ chế bảo vệ quyền con người. Với lý do đó, vào năm 1986, Ủy ban nhân quyền (UBNQ) Australia đã được thành lập dựa trên một đạo luật của Quốc hội Liên bang.

Để bảo đảm cho cơ quan này hoạt động thật sự hiệu quả, có chất lượng và có tính độc lập thực sự, không phải chịu sự chi phối của bất kỳ cơ quan nào từ nhánh quyền hành pháp và tư pháp,  khi thông qua Đạo luật thành lập UBNQ, Quốc hội Liên bang Australia đã xác định, UBNQ là một tổ chức pháp định độc lập, chỉ có nhiệm vụ báo các công tác cho Quốc hội liên bang thông qua Tổng trưởng Tư pháp liên bang (Attorney-General). Ủy ban làm việc trên nguyên tắc không thiên vị và không đại diện cho bất kỳ phía nào có liên quan đến. UBNQ Australia được bảo đảm cung cấp các hạ tầng phù hợp và ngân quỹ đầy đủ để hoạt động.

UBNQ Australia là một tổ chức tập thể bao gồm một vị Chủ tịch và năm Ủy viên. Thông thường, Chủ tịch và năm Ủy viên của Ủy ban này sẽ được phân công phụ trách các lĩnh vực thuộc phạm vi điều hành của Ủy ban, theo đó sẽ có các vị Ủy viên sau: Ủy viên UBNQ; Ủy viên đặc trách phân biệt giới tính; Ủy viên đặc trách phân biệt tuổi tác; Ủy viên đặc trách phân biệt khuyết tật; Ủy viên đặc trách phân biệt chủng tộc; Ủy viên Tư pháp xã hội về thổ dân và đảo dân Torres Strait.

 Căn cứ vào các Công ước quốc tế về quyền con người mà Australia đã ký kết, quốc gia này cũng đã nhanh chóng ban hành các đạo luật nhân quyền quốc gia tương ứng, theo đó UBNQ Australia có nhiệm vụ điều hành các đạo luật liên bang dưới đây:

- Ðạo luật phân biệt tuổi tác năm 2004 (Age Discrimination Act 2004). Theo quy định của Ðạo luật phân biệt tuổi tác năm 2004, thì phân biệt tuổi tác được hiểu là “khi một người bị từ chối cơ hội vì lý do tuổi tác nhưng vấn đề tuổi tác lại không liên quan gì đến khả năng của người này trong việc tận dụng cơ hội đó”[4]. Do vậy, ở Australia thì việc đối xử thiếu thiện cảm, không công bằng với một người nào đó vì lý do tuổi tác của họ trong một số lĩnh vực của đời sống công cộng như: nhân dụng, tiện nghi, nhà ở, giáo dục, cung cấp hàng hóa, dịch vụ và quản trị các đạo luật và chương trình liên bang, được coi là một hành vi phạm pháp. Câu chuyện của Melinda là điển hình cho việc có sự phân biệt tuổi tác đối với người trẻ tuổi: “Melinda làm việc trong một tiệm bán đồ ăn nhanh đã được gần 3 năm. Khi mới vào làm, cô mới chỉ 16 tuổi và công việc lúc đó là công việc bán thời gian mang tính thời vụ. Trung bình cô làm khoảng 11 giờ/tuần với mức lương khoảng 8 AUS/giờ. Khi vừa tròn 18 tuổi, cô được tăng lương lên 10,50 AUS/giờ nhưng số giờ làm lại bị giảm xuống còn 3 giờ một tuần”[5]^{, [6]}.Trong trường hợp này, người chủ tiệm bán đồ ăn nhanh nơi Melinda làm việc đã có sự phân biệt tuổi tác đối với Menlinda, vì dựa vào tuổi tác để xác định mức lương là biểu hiện của sự phân biệt. Tuy nhiên trường hợp của Melina là rất phổ biến không chỉ ở Australia mà còn nhiều quốc gia khác trên thế giới khi mà giới chủ thường thuê những người trẻ tuổi làm việc theo dạng thời vụ và không được hưởng quyền lợi nghỉ bệnh hoặc nghỉ phép có lương, những người trẻ tuổi này thường bị sa thải hoặc giảm bớt giờ làm khi họ lớn lên vì mức lương tăng theo tuổi. 

- Đạo luật phân biệt khuyết tật năm 1992 (Disability Discrimination Act 1992). “Khuyết tật” được hiểu là mọi hình thức khiếm khuyết về mặt trí tuệ, tâm thần, cơ phận, cảm phận, cảm giác hay là sự hiện diện của một căn bệnh nào đó trong cơ thể một người. Theo thống kê thì vào năm 1998, “Australia có 3,6 triệu người khuyết tật, chiếm hơn 19% dân số”[7] và đa số những người này phải chịu đựng rất nhiều hạn chế trong sinh hoạt cũng như trong các công việc của bản thân. Do đó, vào năm 1992, Australia ban hành luật này nhằm qui định việc đối xử thiếu thiện cảm với một người khuyết tật, dù là trực tiếp hay gián tiếp, so với một người bình thường trong các lĩnh vực nhân dụng, giáo dục, tiếp cận các cơ sở, cung cấp hàng hóa, dịch vụ và tiện nghi, chỗ ở, câu lạc bộ và thể thao, sử dụng đất đai và quản trị các đạo luật và chương trình liên bang, được coi là một hành vi phạm pháp. Ngoài ra Đạo luật các dịch vụ khuyết tật năm 1986 (Disability Services Act 1986)cũng đã thiết lập các điều khoản qui định các dịch vụ hỗ trợ dành cho những người khuyết tật và các Chính phủ liên bang, tiểu bang và lãnh thổ chia sẻ trách nhiệm trong việc tài trợ ngân sách nhằm cung cấp các dịch vụ cho người khuyết tật.

- Đạo luật UBNQ năm 1986 (Human Rights and Equal Opportunity Commission Act 1986). Ðạo luật nàykiểm soát hai lĩnh vực khiếu nại chính. Một là giải quyết những tố cáo vi phạm nhân quyền của đại diện hoặc của Chính phủ liên bang. Hai là xử lý những khiếu nại có liên quan đến việc đối xử bất công trong lĩnh vực nhân dụng và nghề nghiệp vì lý do tôn giáo, quan điểm chính trị, nguồn gốc xã hội, tuổi tác, hồ sơ tội phạm, nguyện vọng về giới tính hoặc sinh hoạt công đoàn.

- Đạo luật phân biệt giới tính năm 1984 (Sex Discrimination Act 1984). Căn cứ theo quy định của Ðạo luật phân biệt giới tính năm 1984thì ở Australia,việc đối xử thiếu thiện cảm với một người vì giới tính, tình trạng hôn nhân hoặc thai nghén của họ - đặc biệt là trong các lĩnh vực đời sống công cộng (bao gồm cả quyền bỏ phiếu và quyền ứng cử), nhân dụng (bao gồm việc trả lương đồng đều cho các công việc giống nhau), giáo dục, tiếp cận các dịch vụ y tế, giáo dục... được coi là một hành vi phạm pháp. Ðạo luật này cũng ngăn cấm việc sa thải nhân viên vì những trách nhiệm của họ đối với gia đình. Đồng thời, Ðạo luật phân biệt giới tínhcòn ngăn cấm hành vi sách nhiễu tình dục trong đời sống công cộng. Trường hợp của Anna là một điển hình cho việc đã có sự phân biệt giới tính trong lĩnh vực nhân dụng: “Anna là công nhân chế biến tại một cơ sở sản xuất ở Sydney. Tại đây, tất cả các nữ công nhân được liệt vào mức lương thợ đóng gói bậc 12. Trong khi đó, những công nhân phái nam làm cùng một công việc tương tự lại được liệt kê vào một bậc lương khác cao hơn. Anna và những đồng nghiệp nữ nhờ Công đoàn đưa sự việc ra Tòa án. Họ đã thắng kiện và được trả lương đồng đều cho công việc của họ”[8]^,[9].

 - Đạo luật phân biệt chủng tộc năm 1975 (Racial Discrimination Act 1975). Theo Công ước quốc tế về việc loại bỏ mọi hình thức phân biệt chủng tộc thì phân biệt chủng tộc được hiểu là “bất kỳ một sự phân biệt, loại trừ, hạn chế hay ưu tiên nào dựa trên vấn đề chủng tộc, màu da, nguồn gốc, dân tộc hay sắc tộc”. Do đó, Ðạo luật phân biệt chủng tộc năm 1975 của Australiacũng đã quy định việc đối xử thiếu thiện cảm với một người vì lý do chủng tộc, màu da, nguồn gốc, dân tộc hay sắc tộc của họ trong các lĩnh vực nhân dụng, sử dụng đất đai, nhà ở, giáo dục và huấn luyện, hàng hóa và dịch vụ, tiếp cận tiện nghi công cộng, tham gia công đoàn và quảng cáo được coi là một hành vi phạm pháp. Bên cạnh đó, vào năm 1995 Quốc hội đã ban hành Đạo luật về căm ghét chủng tộc (Racial Hatred Act 1995) theo đó, các hành vi căm thù chủng tộc như khi một người nào công khai phát biểu hoặc phát hành một điều gì đó mà có thể gây xúc phạm, chế giễu hoặc đe dọa người khác vì nguồn gốc chủng tộc, màu da, dân tộc hay sắc tộc cũng bị xem là hành vi phạm pháp.

Ngoài việc bảo đảm thực thi các đạo luật nói trên, UBNQ Australia còn có một số trách nhiệm được qui định trong Ðạo luật sở hữu đất đai tự nhiên năm 1993 (Native Title Act 1993), cụ thể là Ủy ban phải báo cáo việc thực thi và hưởng thụ nhân quyền của người thổ dân có liên quan đến quyền làm chủ đất đai và nhiệm vụ này thường do Ủy viên tư pháp xã hội về Thổ dân và Ðảo dân Torres Strait đảm trách. Đồng thời, Ủy ban này cũng có trách nhiệm điều hành Ðạo luật quan hệ lao tư năm 1996 (Workplace Relations Act 1996) trong các lĩnh vực có liên quan đến chế độ lương bổng liên bang và mức lương đồng đều và thường thì nhiệm vụ này được giao cho Ủy viên đặc trách đối xử phân biệt giới tính đảm nhiệm.

 Căn cứ vào qui định của Đạo luật UBNQ năm 1986, Quốc hội liên bang đã trao cho UBNQ Australia những nhiệm vụ chính sau:Giáo dục và nhận thức công cộng về nhân quyền; Giải quyết các khiếu nại về đối xử phân biệt và nhân quyền; Bảo đảm sự tuân thủ nhân quyền; Phát triển chính sách và luật lệ liên quan đến nhân quyền.

Để thi hành những nhiệm vụ này, Ủy ban  nhân quyền Australia có trách nhiệm: Giải quyết các khiếu nại về đối xử phân biệt hoặc vi phạm nhân quyền chiếu theo các đạo luật liên bang (bao gồm chủ yếu 5 đạo luật cơ bản đã nêu trên); Thực hiện các cuộc điều tra có tầm quan trọng quốc gia, chẳng hạn như điều tra các vụ việc cưỡng bách tách rời trẻ em thổ dân ra khỏi gia đình và quyền của trẻ em trong các trại tạm giam di dân bất hợp pháp; Phát triển các chương trình giáo dục về nhân quyền và tài nguyên cho các trường học, nơi làm việc và cộng đồng; Cung cấp tư vấn độc lập để trợ giúp các Tòa án trong các phiên xử có liên quan đến các nguyên tắc nhân quyền; Cung cấp tư vấn và trợ giúp Quốc hội cũng như Chính phủ trong việc phát triển các đạo luật, chương trình và chính sách; Đảm trách và điều hợp các cuộc nghiên cứu có liên quan đến các vấn đề nhân quyền và đối xử phân biệt.

Để có thể bảo vệ và thúc đẩy phát triển nhân quyền thì việc giáo dục và nhận thức về nhân quyền có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Chính vì thế, một trong những nhiệm vụ trung tâm của UBNQ Australia là quảng bá sự nhận thức về nhân quyền ở quốc gia mình, sự quảng bá này phải bao trùm lên tất cả các nhóm đối tượng của xã hội, từ trường học đến doanh nghiệp và kỹ nghệ, từ các nhóm cộng đồng đến Chính phủ. Nội dung quảng bá bao gồm sự nhận thức về những quyền lợi và trách nhiệm của người dân chiếu theo các đạo luật chống đối xử phân biệt của Quốc hội liên bang, qua đó để mọi người dân, mọi tổ chức nhận thức được rằng, loại bỏ đối xử phân biệt là bước cần thiết để bảo đảm một xã hội khoan dung, công bằng và văn minh, một xã hội mà mọi người dân Australia có thể thụ hưởng các quyền của họ.“Làm việc nhằm tiến tới một xã hội Australia, nơi các quyền con người được tôn trọng, bảo vệ và quảng bá” đó chính là thông điệp trong các chương trình giáo dục về nhân quyền, chống phân biệt đối xử do UBNQ nước này đảm trách.

 Ðể có thể truyền đạt nhận thức nhân quyền tới mọi tầng lớp trong xã hội, UBNQ Australia đã tiến hành phối hợp nhiều hoạt động với các phương pháp khác nhau trên các nhóm đối tượng khác nhau: tích cực làm việc với giáo viên và học sinh để phát triển các môn học có liên quan đến nhân quyền; làm việc với các giới chủ, người sử dụng lao động để cung cấp thông tin và nguồn lực nhằm giảm thiểu tình trạng đối xử phân biệt và sách nhiễu tại nơi làm việc; làm việc với các nhóm cộng đồng để cung cấp thông tin và nguồn lực nhằm trợ giúp công việc của họ; làm việc với các thành viên trong ngành pháp lý, tổ chức các cuộc hội thảo và phát hành các thông tin cập nhật về các vấn đề pháp lý nhân quyền; tổ chức các hội nghị và sự kiện, điển hình như lễ trao tặng Bằng Tưởng thưởng và các Huân chương Nhân quyền thường niên cho các cá nhân, tổ chức có những đóng góp lớn đối với sự nghiệp bảo vệ và thúc đẩy nhân quyền quốc gia… Bên cạnh đó, vị Chủ tịch và các Ủy viên trong UBNQ Australia luôn tích cực giao tiếp tối đa với giới truyền thông, báo chí, nhằm quảng bá và tranh luận những đề tài quan trọng về nhân quyền và đối xử phân biệt để có thể thu hút sự quan tâm của đông đảo các tầng lớp dân cư trong xã hội về vấn đề này.

 Ngoài ra, để có thể giúp người dân, các tổ chức có thể nắm bắt các qui định pháp luật về nhân quyền cũng như các công cụ phương tiện hỗ trợ cho việc bảo vệ nhân quyền của mình, Ủy ban này thiết lập một khu mạng toàn diện, dễ sử dụng, bao gồm những thông tin và nguồn lực cho các cá nhân, trường học, người sử dụng lao động và các nhóm cộng đồng. Điểm đặc biệt của hệ thống khu mạng của UBNQ Australia là ngôn ngữ sử dụng rất đa dạng, dù tiếng Anh là ngôn ngữ chính được sử dụng ở quốc gia này nhưng bạn cũng có thể tìm đọc các thông tin bằng các thứ tiếng khác như Trung Quốc, Việt Nam, Pháp, Nhật… Do đó, mọi đối tượng có các ngôn ngữ sử dụng khác nhau có thể dễ dàng tìm hiểu các qui định pháp luật cũng như tìm kiếm các sự trợ giúp cần thiết từ Ủy ban này khi quyền con người của mình bị vi phạm.

Ở Australia, khi một cá nhân cảm thấy rằng quyền cơ bản của mình bị vi phạm, hay bản thân bị phân biệt đối xử thì có thể nộp đơn khiếu nại về việc bị đối xử phân biệt đến UBNQ quốc gia. Việc đệ đơn khiếu nại lên UBNQ quốc gia được thực hiện bằng văn bản dưới bất kỳ hình thức nào, bao gồm cả thư điện tử với bất kỳ ngôn ngữ nào mà bạn đang sử dụng.  

Tất cả các khiếu nại gửi đến UBNQ đều được Giám đốc phụ trách khiếu nại thẩm định xem có thuộc phạm vi điều chỉnh của UBNQ hay không. Các nhân viên văn phòng Ủy ban có thể liên lạc với người khiếu nại để thu thập thêm các thông tin cần thiết. Sau đó nếu xét thấy khiếu nại này cần được điều tra thì UBNQ quốc gia sẽ gửi thư và bản sao đơn khiếu nại cho cá nhân hoặc tổ chức bị khiếu nại, đồng thời yêu cầu phía bị khiếu nại cho biết ý kiến về vấn đề này thông qua một số câu hỏi.

Thông thường, phía bị khiếu nại có 21 ngày trả lời lại cho UBNQ quốc gia về vụ việc bị khiếu nại và sau đó, UBNQ quốc gia cũng sẽ gửi cho người khiếu nại một bản sao ý kiến hồi đáp của phía bị khiếu nại.

Sau khi điều tra và thu thập những thông tin liên quan, vị Chủ tịch UBNQ quốc gia sẽ ra quyết định, hoặc là tìm cách giải quyết vụ việc bằng biện pháp hòa giải hoặc là hủy bỏ (khép lại hồ sơ) khiếu nại.

Hòa giải là một tiến trình bảo mật, được thực hiện bằng việc nói chuyện trực tiếp, bằng văn bản hoặc qua điện thoại. Tại buổi hòa giải, UBNQ sẽ sắp xếp để cho hai bên đương sự có thể cùng nhau bàn bạc cách thức giải quyết vấn đề trên cơ sở hợp tác, nếu thống nhất được ý kiến với nhau thì hai bên có thể đi đến thỏa thuận và việc khiếu nại có thể chấm dứt ở giai đoạn này. Nếu hai bên liên quan không giải quyết được bằng con đường hòa giải thì Chủ tịch UBNQ sẽ kết thúc vụ khiếu nại và người khiếu nại sau đó có thể đưa sự việc ra Tòa án liên bang xét xử.

Việc hủy bỏ (khép lại hồ sơ) khiếu nại được tiến hành trong những trường hợp sau: Vụ khiếu nại đã không giải quyết được bằng biện pháp hòa giải; Hành vi bị khiếu nại không phải là một hành vi phạm pháp; Đơn khiếu nại nộp sau 12 tháng kể từ khi sự việc xảy ra; Việc khiếu nại không đủ cơ sở vững chắc; Có thể giải quyết khiếu nại bằng một biện pháp tốt hơn, hoặc vấn đề có tầm mức quan trọng cần phải được Tòa án liên bang giải quyết.

Nhìn chung, Australia là một quốc gia dân chủ và có một bề dày lịch sử về việc tôn trọng quyền cơ bản của con người. Vì thế, trong lĩnh vực bảo vệ và thúc đẩy phát triển nhân quyền, quốc gia này đã đạt được những kết quả to lớn. Điều này thể hiện thông qua việc Australia đã tích cực tham gia vận động ban hành cũng như ký kết các Công ước quốc tế về quyền con người, đã sớm thể chế hóa các Công ước quốc tế này thành các đạo luật nhân quyền quốc gia với những nội dung mang tính nhân đạo, công bằng sâu sắc. Thêm vào đó, Australia đã xây dựng một cơ chế tương đối hữu hiệu trong việc bảo vệ nhân quyền mà điển hành là đã thành lập UBNQ quốc gia vào năm 1986, góp phần quan trọng trong việc quảng bá, bảo vệ, thúc đẩy nhân quyền trên lãnh thổ quốc gia mình. Có một điểm đặc biệt là, dù UBNQ Australia được thành lập từ rất sớm (năm 1986) nhưng nó hoàn toàn phù hợp với các nguyên tắc liên quan đến địa vị của các Cơ quan nhân quyền quốc gia được xác lập trong Các nguyên tắc Paris[10] và Tuyên bố về Chương trình hành động Viên năm 1993[11]. Nghĩa là cơ quan này đã đáp ứng được tất cả các yêu cầu của việc xây dựng Cơ quan nhân quyền quốc gia theo chuẩn quốc tế:có thẩm quyền thúc đẩy và bảo vệ nhân quyền ở mức độ quốc gia; được trao nhiệm vụ rộng nhất có thể, và rõ ràng; được quy định trong văn bản thành lập hay pháp luật, quy định cụ thể thành phần và lĩnh vực có thẩm quyền; có thành phần đa dạng; có hạ tầng phù hợp với hoạt động và ngân quỹ đầy đủ; và quan trọng nhất là có tính độc lập thực sự. Do vậy, có thể nói rằng, mô hình UBNQ quốc gia Australia là điển hình và mẫu mực cho việc xây dựng các cơ quan nhân quyền quốc gia của các quốc gia trên thế giới hiện nay./.

 

 

---